Mensen proberen vaak om complexe zaken beter te begrijpen door te vergelijken met bekende eenvoudiger zaken: 'Zie het kapitalisme als een slang die zichzelf in de staart bijt', zou iemand bijvoorbeeld hoopvol kunnen zeggen. Met name complexe informatie of grote hoeveelheden informatie worden - al of niet in 2D of 3D - vereenvoudigd om er een beetje greep op te krijgen. Mensen gebruiken daartoe:
Zelfs de alledaagse taal is al een vereenvoudiging van de werkelijkheid die mensen waarnemen en proberen te beschrijven.
Vereenvoudigde weergaven van een complexe werkelijkheid zijn nuttig en kunnen tot inzichten leiden die we anders niet zouden krijgen. Maar ... ze kunnen ook reductionisme in de hand werken: dan wordt vergeten dat het om vereenvoudigingen gaat en dat de werkelijkheid nooit zo simpel is. Het is dus belangrijk om met die vereenvoudigingen zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid te blijven. Slechte vereenvoudigingen leiden tot slechte inzichten en suggereren meer dan ze bewijzen. Ze zijn waardengeladen.
Denk aan de behoeftenpyramide van Maslow: de top met zelfactualisatie is het minst breed, is het hoogst - wordt nu ook gesuggereerd dat zelfactualisatie het belangrijkste, het hoogste goed is voor mensen? of dat zelfactualisatie onmogelijk is zonder dat aan de basisbehoeften is tegemoet gekomen?
Maar ook anatomische modellen idealiseren de werkelijkheid: niemand zit precies hetzelfde in elkaar, menselijke lichamen verschillen van elkaar, al zijn ze in grote lijnen hetzelfde. Hoe normatief werkt een anatomisch model uit bij artsen? Leidt het model tot verkeerde diagnoses, tot vergissingen?
Ook metaforen kunnen worden gebruikt om informatie over de werkelijkheid toegankelijker te maken. Maar metaforen kunnen meer dan dat, ze kunnen ook ideeën opleveren, en - omdat ze vaak beeldend zijn - een nieuwe kijk op dingen verschaffen. Voorbeelden:
Het idee van een 'desktop' / bureaublad - dat je kunt aantreffen in systeemprogramma's als Windows van Microsoft, OS X van Apple, en Linux-varianten als Gnome en KDE - is al heel lang een metafoor. Hij is gebaseerd op een vergelijking met hoe je alles op je bureau organiseert. Het is een metafoor die eigenlijk nooit erg klopte: het levensechte 3D-bureaublad van je bureau thuis werkt heel anders dan een 2D-metafoor. Die 2D 'desktop' is nooit een écht bureaublad waarop je allerlei voorwerpen neerzet die je letterlijk vast kunt pakken en verplaatsen, waarop je letterlijk een stapel papieren kunt neerkwakken en een totale chaos kunt veroorzaken die soms tot creatieve inzichten leidt.
Ook de 'filemanager' / verkenner / bestandenbeheerder met zijn hiërarchische boomstructuur ('drives' / stations, mappen, bestanden) is een metafoor. Was dat een handige keuze? Denken we echt alleen maar in ordners en mappen en bestanden die daar in zitten alsof we op een kantoor werken? Natuurlijk niet. Bovendien is het ook nooit een echte dossierkast of ordner of ophangmap. Hoe lang heeft het niet geduurd voordat mappen een kleurtje konden krijgen, hoe onmogelijk is het nog steeds om de naam van een bestand even vet te maken of een kleurtje te geven in een bestandenbeheerder? En wat kun je verder met die digitale mappen? Hoe kun je snel zien wat er in zit - het is niet handig als je door alle bestanden van een map moet heenlopen voordat je weet wat er in zit. Ja natuurlijk: goede naamgeving is alles, maar er moeten meer kleine dingen zijn die het verschil tussen mappen kunnen uitmaken en snelle patroonherkenning mogelijk maken. In het echt zijn het kleuren, vertekeningen, een koffievlek ergens, een aantekening, een ruiter, die mijn selectie voor een map stuurt. Er zijn zo veel visuele aanwijzingen die in het echt een rol spelen, maar computers doen daar niets mee doen ...
Blijkbaar zijn het geen geweldige metaforen of worden ze niet goed uitgewerkt. De metafoor wordt dan een belemmerend beeld. Tegenwoordig zijn er daarom allerlei andere metaforen bijgekomen die het gemakkelijker moeten maken. Zoals de links in 'quick access' / snelle toegang onder Windows, onder Linux 'places' genoemd, die echter nog steeds alleen maar verwijzen naar stations en mappen en niet naar bestanden, laat staan naar een context / wolk van bestanden en mappen en acties. Probleem is dan dat je met mappen of bestanden in je maag zit die thuishoren onder meerdere mappen. Je moet ze dan dubbel opnemen (kan als kopie of als link) en er zijn altijd beperkingen.
In de wereld van Linux is er een metafoor die 'Activities' heet (activiteiten / taken): in zo'n activiteit kun je van alles bij elkaar brengen rondom een bepaalde taak waaraan je werkt; mappen, bestanden, programma's die je voor je taak nodig hebt, visuele aanduidingen die je helpen. De 'taakweergave' onder Windows is daar een slechte imitatie van. Maar het is dus mogelijk: je kunt een saai maar bijzonder efficiënt opslagsysteem hebben voor al je bestanden en tegelijkertijd een zeer spannend 'creatief' en 'intelligent' presentatiesysteem, zo blijkt.
Het punt bij al die metaforen is natuurlijk dat ze geen echte hulp bieden als je er zelf alle informatie in moet stoppen via het nadrukkelijk aangeven van 'tags' / trefwoorden of door het leggen van verbanden, het verplaatsen van onderdelen. Met name ICT-applicaties gebaseerd op dit soort metaforen zouden zo intelligent moeten zijn dat ze je allerlei verbanden en organisaties voorleggen die jij kunt accepteren of niet. Programma's kunnen niet zelf 'denken', maar misschien wel de data zo analyseren dat ze samenhangen zien in de massa van informatie die jij door die hoeveelheden niet meer kunt zien. Hoe? Het tellen van woordfrequenties is niet zo interessant. Er moet enig 'besef' zijn van de betekenis van woorden of beelden. Is dat mogelijk? Dat is het belangrijkste probleem: hoe speel je het klaar dat een computer, de zoekfunctie van een systeemprogramma, betekenis en context begrijpt? Semantiek is altijd weer het probleem.