Ik heb me altijd verbaasd over de gemakkelijke bewering dat kinderen onschuldige wezentjes zijn. Aan zo'n vage uitdrukking worden stiekem allerlei waarden en normen opgehangen. Wat zeggen mensen dus eigenlijk als ze kinderen onschuldig noemen?
De uitdrukking is in de eerste plaats vaag vanwege het gebruik van het woord 'kind'. Zie mijn uitleg elders. Aan welke leeftijd denkt iemand dan? Aan een zuigeling die een groot deel van de dag slaapt? Aan een peuter die rondkruipt en alle boeken uit de boekenkast trekt? Aan een schoolkind dat braaf zijn best doet op school? Aan een eigenwijze tiener?
Nog vager is het woord 'onschuldig'. Je bent letterlijk onschuldig als je geen schuld hebt aan iets wat er is gebeurd en als je daar dus geen verantwoordelijkheid voor draagt. Als je die betekenis toepast op kinderen zien we een duidelijke ontwikkeling, want heel de opvoeding is er op gericht om een kind verantwoordelijkheid aan te leren voor zijn of haar gedrag. En dat begint al vroeg: op tijd gaan slapen, tandenpoetsen, naar de wc gaan, niet je zusje of de hond slaan, en ga zo maar door.
Kinderen zijn dus al gauw niet meer onschuldig in deze betekenis. Er zijn kinderen van zes die andere kinderen gemeen pesten. De meeste opvoeders zullen dan niet van die dingen zeggen als "Och, ze weten niet wat ze doen" of "Zo zijn jongens nu eenmaal" of "Wat schattig", maar zullen die kinderen terecht aanspreken op hun gedrag, dat is: ze beschuldigen van slecht gedrag, ze verantwoordelijk stellen voor slecht gedrag.
Maar kijk eens naar een woordenboek bij 'onschuld' en je ziet ook veel betekenissen als 'kuis', 'maagdelijk', 'onbedorven', 'onbevlekt', 'onervaren', 'fatsoenlijk'. Met andere woorden: de uitdrukking wordt daarbij gekoppeld aan (de afwezigheid van) seksualiteit. Iemand die zich met seks bezighoudt — op wat voor manier dan ook — is niet kuis of maagdelijk of onbedorven of fatsoenlijk. Daarover kun je alleen al een boek schrijven. Draai het maar om.
De uitdrukking 'het onschuldige kind' zegt hier dus dat 'kinderen' en 'seksualiteit' niet samengaan. Dat zijn twee vage termen bij elkaar, want het woord 'seksualiteit' kan ook van alles betekenen en een van de grootste problemen vandaag de dag is dan ook dat volwassenen hun eigen beperkte visie op seks (als neuken / penetratie) projecteren op kinderen.
In discussies over 'kinderen en seksualiteit' duikt altijd weer de uitdrukking 'het onschuldige kind' op in deze laatste betekenis. Zowel in de feitelijke betekenis dat 'kinderen' niet aan 'seks' doen als in de normatieve betekenis dat ze niet aan 'seks' mogen doen.
Het is al honderden, zo niet duizenden, jaren bekend dat kinderen aan seks doen, in de betekenis van 'zichzelf lichamelijk plezier verschaffen', door tegen dingen aan te wrijven, door hun benen ritmisch tegen elkaar aan te drukken, door te masturberen. Ook zijn kinderen nieuwsgierig naar lichamen: ze willen hun eigen lijf ontdekken en zijn ook op ontdekkingstocht bij vriendjes en vriendinnetjes, bij hun ouders, en ja, ook bij andere volwassenen.
Er zijn nog steeds ouders die — als ze dat allemaal ontdekken — met hun kind naar artsen stappen met de vraag of hun kind wel normaal is. Andere ouders doen hun uiterste best om dat genotzuchtige of onderzoekende gedrag van hun kind te verbieden en te onderdrukken. Dan heb je het echt niet begrepen.
Een derde betekenis van het woord 'onschuldig' is 'onnozel', 'onwetend'. En dan wordt niet alleen bedoeld dat kinderen feitelijk dingen niet weten, maar ook — normatief — dat kinderen bepaalde dingen niet horen te weten.
Ouders slaan vaak enorm de plank mis als het gaat om wat 'kinderen' feitelijk weten. Zoals gezegd: kinderen zijn nieuwsgierig, ze zien en horen dingen. Bij hun ouders, bij hun vriendjes en vriendinnetjes, op school, op de sportclub. Ook hebben ouders vaak geen idee hoe het voor kinderen / jongeren is om in een informatiesamenleving te leven.
Wat kinderen meekrijgen via allerlei media is enorm: denk aan de alomtegenwoordige reclame, maar tegenwoordig vooral ook aan wat ze te zien krijgen via de sociale media en websites; denk aan muziekstations, aan de teksten van popsongs, aan de muziekclips en series en films op televisie. Ze zitten uren achter hun computer, de televisie, hun smartphone, en krijgen van alles op zich af.
Tegelijkertijd is hun vermogen om al die informatie goed in te schatten en een plaats te geven nog in ontwikkeling. Maar hun ouders doen dat vaak niet beter en reageren dan met morele paniek.
De slechtste reactie is dan om het standpunt in te nemen dat kinderen allerlei dingen niet horen te weten. Voor de meeste ouders geldt dat — in lijn met de hiervoor beschreven tweede betekenis van onschuld — het allermeest voor zaken die met naaktheid en seksualiteit te maken hebben. Geweld wordt veel minder belangrijk gevonden.