"Op haar vijftiende was Annabelle een van die uiterst zeldzame meisjes naar wie alle mannen omkijken, zonder onderscheid van leeftijd of positie; een van die meisjes die maar langs hoeven te komen door de winkelstraat van een stad van gemiddelde omvang om het hart van de jongelui en de volwassen mannen sneller te doen kloppen en de grijsaards verzuchtingen van spijt te ontlokken. Ze werd zich al gauw bewust van de stilte die haar verschijning telkens weer teweegbracht in een café of een klaslokaal, maar het zou jaren duren voordat ze de reden daarvan volledig begreep."
Michel HOUELLEBECQ Elementaire deeltjes, p.64
Een paar jaar geleden heb ik 45 afleveringen van de lang lopende tv-serie Het mooiste meisje van de klas bekeken en geanalyseerd op wat er gezegd wordt over uiterlijke schoonheid. Hieronder een aantal conclusies. Ik noem geen namen van vrouwen die geïnterviewd werden.
Het onderwerp van dat programma ... die koppeling van 'meisje' aan 'uiterlijk'. Waarom wordt er niet gezocht naar het boeiendste of meest intelligente meisje van de klas? Waarom wordt er niet gezocht naar de mooiste jongen van de klas? De insteek van het programma is zo seksistisch als maar kan, zullen velen terecht zeggen.
Maar ... er is grappig genoeg meer aan de hand. In de praktijk gaat het lang niet altijd over 'mooie meisjes' en uiterlijk. Dat uiterlijk wordt er zelfs vaak met de haren bijgesleept. Er zijn heel wat afleveringen bij waarin vrouwen neergezet worden als boeiende inspirerende persoonlijkheden in alle diversiteit qua afkomst, jeugd, uiterlijk, schoolervaring, loopbaan en liefdes. Jammer alleen dat dat gebracht wordt met zo'n domme titel, vind ik.
Het probleem is dus vanaf het begin dat het woord 'mooi' in de naam van deze tv-serie lang niet altijd samenvalt met 'uiterlijke schoonheid'. 'Het mooiste meisje' wordt dan bijvoorbeeld 'het meest opvallende / indrukwekkende / aparte / sexy meisje', terwijl er op het eind van de aflevering dan meestal toch een halfhartige poging wordt gewaagd een relatie te leggen tussen mooi-qua-uiterlijk en het leven van de persoon. Gelukkig is dat niet altijd het geval.
Het wordt de deelnemers naar mijn smaak veel te gemakkelijk gemaakt om met platitudes te gooien als dat 'schoonheid van binnen zit' en zo meer. Dat je persoonlijkheid ook een grote rol speelt in je leven, in de kansen die je hebt, wie zal het ontkennen? Maar wat als je qua uiterlijk - naar de waarden en normen in een bepaalde context - lelijk bent en een supersterke persoonlijkheid hebt? Dan zul je zien dat uiterlijk een grotere rol speelt dan mensen willen geloven.
En andersom is ook een probleem: als je aan de buitenkant erg mooi bent en van binnen totaal met jezelf in de knoop zit, dan kan er een hoop mis gaan. Je kunt qua uiterlijk mooi zijn en van binnen zo onzeker of ongelukkig zijn dat je er geen plezier van hebt, dat je er alleen maar last van hebt.
Hoe werkt dat laatste? Is het dan zo dat je wel kansen krijgt, maar ze niet grijpt omdat je te onzeker bent? Je bent mooi en dus wil iedereen van alles van je, terwijl jij je om die verwachtingen steeds verder in jezelf terug trekt? Hoe vaak ontlenen jonge mensen zelfverzekerdheid aan hun mooie uiterlijk? En hoe vaak niet? Of een ander ding. Je bent mooi en dus is iedereen welwillend, alles wat je fout doet wordt door de vingers gezien, niemand durft je te bekritiseren uit angst je kwijt te raken. Hoe goed is dat voor karaktervorming? Word je een verwend kreng, een slaphannes daardoor? Helaas worden in dit programma nooit dát soort vragen gesteld. Het is televisie: diepgang is ver te zoeken.
Uiterlijke schoonheid beschermt je niet tegen het leven. Een logisch fenomeen: hoe mooi je qua uiterlijk ook bent, hoeveel kansen je daardoor ook hebt, het voorkomt uiteraard niet dat je ernstig ziek kunt worden of anderszins in de problemen kunt komen. Er zijn nogal wat afleveringen waarin de hoofdpersoon ernstig ziek is of is geweest, of waarin de hoofdpersoon dierbaren verloor door een ongeluk of zo of waarin de relatie van de hoofdpersoon op de klippen liep. Uiterlijke schoonheid helpt niet zo erg in dat soort situaties. De vraag die ik helaas nog niet hoor is: heeft je uiterlijke schoonheid je in de problemen gebracht?
Veel uiterlijk mooie meisjes realiseren zich niet hoe bevoorrecht ze zijn, in die zin dat ze zo veel meer kansen krijgen dan minder mooie meisjes. Vaak praten ze de rol die hun uiterlijk speelde in de kansen die ze kregen weg, misschien omdat ze zichzelf hebben wijsgemaakt dat ze zo interessant waren of zo.
Er zijn er maar weinig die precies zien wat de rol van hun uiterlijk was en die begrijpen dat ze daardoor kansen hadden die anderen niet hadden. Dat zijn bijvoorbeeld de meiden die model werden. Die maakten gebruik van het gegeven dat ze een gaaf uiterlijk hadden. Niet te verwarren met die andere meiden die gebruik maakten van het gegeven dat ze voldeden aan het schoonheidsideaal van mannen, de pin-up-schoonheid die in de Playboy komt te staan, stevige vrouwen met grote borsten en lang blond haar bijvoorbeeld. Vermoedelijk hebben de modellen een heel andere ervaring van hun uiterlijk dan de pin-ups? Ook daar gaat het in dit programma zover ik nu weet niet over.
Sommigen vrouwen hebben een heel prettige bescheidenheid: ze weten dat ze een mooi uiterlijk hebben en dat ze daardoor bevoorrecht waren, maar ze weten ook dat het uiteindelijk niet beschermd tegen de problemen die het leven je in de schoot kan werpen. Een soort wijsheid. In balans. Dat is een fascinerende combinatie van uiterlijke schoonheid en persoonlijkheid.
Het valt op dat veel van de geïnterviewde vrouwen als jonge meid vrijwel altijd gingen voor de stoere knappe zelfverzekerde types ('mooie man' valt vaak) en vaak kozen voor oudere jongens (bijvoorbeeld uit de hogere klassen van school) die al brommer reden of zelfs auto's. Wat zegt het 'dat je iedereen kunt krijgen' omdat je zo mooi bent? Is het daarom dat die meiden de mooiste en stoerste jongens kiezen in plaats van te letten op karakter en persoonlijkheid?
Niet zo best, vind ik: precies die mannen krijgen bij die meiden alle kansen die de oorzaak zijn van allerlei maatschappelijke en relationele ellende. Wat heeft een #MeToo-beweging voor zin zolang vrouwen traditionele rolverdelingen willen en op die manier zogezegd hun eigen graf graven?
Ook niet best: presentator / interviewer Jaap Jongbloed en zijn oppervlakkige vooroordelen over relaties. Hij gebruikt erg vaak uitdrukkingen als 'de liefde van je leven', 'je grote liefde', 'de man van je leven', etc. alsof het er om gaat de Ware, die Ene tegen te komen in je leven. Met die 'grote liefdes' loopt het over het algemeen slecht af bij veel van de geïnterviewden, wat dus ook illustreert wat ik bedoel. Het is een vage kreet die iets verkeerds suggereert, gebruik die dus niet, zou ik zeggen.
Zeggen deze afleveringen ooit iets over seks? 'Ze hield van jongens' zo klinkt het bij iemand, al vanaf haar dertiende had ze vriendjes en stond ze in het fietsenhok te zoenen, ze bleef al gauw slapen bij die, of iemand bleef bij haar slapen. Ze had veel liefde en bevestiging nodig en was erg verzorgend en lief voor anderen. Maar had ze ook seks toen ze dertien was? Het gaat zelden over dat soort dingen. Bij twee vrouwen van de 45 zat dat aspect wel enigszins in het interview, ik vind dat meteen ook twee heel sympathieke vrouwen die goed in hun vel zitten en niet barsten van het zelfmedelijden of van het fatsoen. Maar bij de meeste geïnterviewden komt dat aspect dus totaal niet ter sprake. Jammer. Zo blijven allerlei boeiende vragen liggen. Is er een samenhang tussen 'het mooiste meisje van de klas' zijn en het hebben van meer seks, van betere seks? Ik hoor er niets over.