Elizabeth ABBOTTAnapol — een klinisch psychologe uit de VS, gespecialiseerd in seks en intimiteit — is al sinds de 80er jaren bezig met het schrijven van boeken, geven van lezingen, organiseren van symposia en zo verder over het onderwerp polyamorie.
Het is een informatief boek. De inhoud omvat zowel een geschiedenis als een thematische bespreking van onderwerpen die er een rol bij spelen zoals de mogelijke samenlevingsvormen, jaloezie, de invloed op kinderen, en zo verder. Al is het boek toch ook wel weer typisch Amerikaans en duiken woorden als religie, spiritualiteit, en zelfs de bijbel me iets te gemakkelijk op.
Ook vind ik haar nogal voorzichtig: een fundamentele (maatschappelijke) kritiek op exclusieve relaties en monogamie wordt niet gegeven, de nadruk ligt erg op persoonlijke keuze en te weinig op veranderingen in maatschappelijke instituties, machtsverhoudingen, en zo verder.
"I have always characterized my position on polyamory as pro-choice rather than antimonogamy, but after thirty years as a participant observer in this strange new world, it’s more the case than ever that I really have no position on whether people in general 'should' be monogamous or not. The fact is that it’s extremely rare to find anyone who has had only one sexual partner for his or her entire life. These days, it’s increasingly unusual to find anyone who has only had one 'significant other' throughout his or her life. So the question is not so much whether to love more than one but rather whether it works better to have multiple partners sequentially or at the same time. There are definitely some people who are far better off taking it one at a time, and there are some situations that cry out for other possibilities." [mijn nadruk] (ix)
In de boeken die ik las over exclusieve relaties, monogamie en polyamorie veroordeelt geen van de auteurs de exclusieve relatie. Ze doen hun uiterste best om niemand voor het hoofd te stoten: iedereen moet het zelf weten, voor de een werkt dit beter voor de ander dat, als je maar bewust kiest, en zo verder. Wat zijn we toch aardig voor anderen, wat zijn we toch tolerant. De pretentie dat je werkelijk kunt kiezen ... Alsof er geen duidelijke maatschappelijke redenen zijn waarom exclusieve relaties dominant zijn, alsof ze niet eindeloos veel ellende veroorzaken, alsof exclusieve relaties mens en maatschappij niet vergaand beperken in de ontwikkeling van mogelijkheden. Het is allemaal te slap voor woorden. Anapols positie vermijdt ook harde kritiek op monogamie, dat zegt ze meteen al. En ze is vaag over wat polyamorie is:
"To me, the most important aspect of polyamory is not how many partners a person has. Rather, it is the surrendering of conditioned beliefs about the form a loving relationship should take and allowing love itself to determine the form most appropriate for all parties. If the truth is that two people freely embrace sexual exclusivity not because somebody made them do it or because they’re afraid of the consequences of doing something else, I would still consider that couple polyamorous." [mijn nadruk] (4-5)
Het punt is hier in hoeverre er sprake kan zijn van in vrijheid gekozen relatievormen. Ik wantrouw wat mensen daar zelf over zeggen. Mensen zeggen wat ze denken dat iedereen wil horen, ze willen erbij horen, ze huilen mee met de wolven in het bos, ze doen zich zelfstandiger voor dan ze in werkelijkheid zijn. Mensen worden veel meer gestuurd door de maatschappelijke ideologie over exclusieve relaties dan ze door hebben, ze kennen hun eigen motieven vaak niet. Mensen in een vaste relatie die zeggen dat ze 'elkaar vrij laten', wat zou dat in de praktijk toch kunnen betekenen?
Tegelijkertijd is er — juist vanwege de gevestigde maatschappelijke belangen die met exclusieve relaties en monogamie verbonden zijn — een hoop te zeggen voor een harde maatschappelijke strijd tegen exclusieve relaties en monogamie, al zal dat waarschijnlijk wel nooit gebeuren. Anapol ziet die benadering niet zitten, zo blijkt. Ze is ergerlijk tolerant. Of is het neoliberaal gemakzuchtig? Het mag best wel meer principieel, vind ik.
Het is trouwens een fout om te denken — zoals zij hierboven doet —dat je niet meer van monogamie kunt spreken in een samenleving waarin mensen niet meer één intieme relatie met iemand hebben, waarin steeds meer huwelijken en relaties eindigen in scheiding en niet een heel leven duren. De ideologie die iedereen via allerlei kanalen meekrijgt, is nog steeds die van de monogamie: met één iemand (de Ware, de Ene) een huwelijk sluiten voor het leven, met één iemand samenleven en intiem zijn, nooit meer nieuwsgierig zijn naar intimiteit met anderen. En ook seriële monogamie blijft gewoon monogamie. De filosofie is die van de exclusieve relatie.
Ook wanneer je met een iemand seks hebt en daarnaast tegelijkertijd met andere mensen vriendschappelijk omgaat, is er geen sprake van polyamorie.
Ook als je seks hebt met meerdere anderen met wie je verder geen relatie hebt (zoals bij one night stands) of met wie je alleen vriendschappelijk omgaat (zoals bij 'friends with benefits) is er geen sprake van polyamorie.
Een huwelijksrelatie waarbij een van de partners met toestemming seks heeft met anderen buiten die relatie (zie David Ley) lijkt er al meer op.
Polyamorie gaat dus over het hebben van meerdere intieme relaties tegelijkertijd en naast elkaar.
Op allerlei plaatsen in dit boek blijkt dat er maar weinig systematisch wetenschappelijk onderzoek gedaan is / wordt naar afwijkende relatievormen. De exclusieve relatie is zo dominant en de andere relatievormen zijn zo taboe dat het niet eens in de hoofden van mensen opkomt om daar onderzoek naar te doen.
Hoofdstuk 3 (p. 45 e.v.) gaat hierover en is boeiend. Anapol beschrijft allerlei bewegingen en auteurs.
"There is little question that while nonmonogamy has been prominent in most cultures throughout time, polyamory in its modern form emerged in the United States."(45)
Ik weet niet, hoor. Het is zeker dat de auteur goed is ingevoerd in wat er in de USA op dat terrein gebeurde, dat blijkt uit het vervolg. Maar is ze ook zo goed op de hoogte van wat er in andere werelddelen gebeurde? Ik zie niet in waarom deze ontwikkeling nu net in de USA begonnen zou zijn.
Maar goed. Ze beschrijft de Amerikaanse ontwikkeling. Bijvoorbeeld de Oneida commune uit de 19e eeuw, transcendentalisten, Brook Farm (op basis van Fourier), Emma Goldman en Victoria Woodhull, Robert Heinlein (*Stranger in a Strange Land*), Robert Rimmer (*Harrad Experiment*), Robert Francouer, Abraham Maslow, James Ramey (*Intimate friendships*), Kerista commune, Stan Dale, Brad Blanton.
"Polyamory as a model or support system for creating transformation in the larger culture has been a popular topic with many science-fiction and fantasy writers, such as Thea Alexander, Marion Zimmer Bradley, Ernest Callenbach, Spider Robinson, Starhawk, and John Varley. Consensual multipartner relationships have also figured prominently in the books of literary giants such as Anais Nin, Doris Lessing, and Alice Walker."(50)
"Although many people today think of polyamory as a hedonistic, self-centered, and godless approach to love, Christian clergy have been instrumental in breaking the cultural monopoly of monogamy during both the first and the second sexual revolution."(53)
Veel voorbeelden daarvan volgen en blijkbaar maakte de auteur deel uit van die christelijke spirituele beweging voor 'meer liefde'. Alsof de spirituele dimensie en de nadruk op liefde het allemaal moet rechtvaardigen, alsof het eng en verkeerd is om gewoon over seks met meer mensen te praten.
Hoofdstuk 4 (p. 65 e.v.) is boeiend omdat hier de kernwaarden voor (open) relaties uitgewerkt worden.
"In many ways, basic ethical principles remain the same whether or not a relationship is monogamous. For example, honoring one’s partner by keeping whatever commitments you have made holds true regardless of the specific content of the commitment. But monogamous relationships are often more resilient when it comes to mistakes and ethical lapses than polyamorous ones. This is partly because polyamorous relationships are inherently more complex and partly because most people lack experience and models for relating in these new ways." [mijn nadruk] (65)
"Polyamory by its very nature constitutes a challenge to our age-old conditioning and frequently stirs up some discomfort. When these inevitable growing pains are intertwined with indignation arising from broken agreements or insensitive treatment by a thoughtless partner, it becomes much more difficult to trust the process and surrender to the valuable lessons polyamory can offer. The temptation to throw in the towel and try to return to what feels safe and familiar while blaming polyamory for one’s suffering can be overwhelming." [mijn nadruk] (66)
"Let’s review the ethical guidelines for old- and new-paradigm relating before going on to explore the perspectives of some contemporary religious and spiritual leaders and their teachings relevant to monogamous and nonmonogamous unions."(67)
Pardon? Waarom zouden we ons ook maar iets gelegen laten liggen aan wat religies dan wel religieuze en spirituele groepen aan opvattingen hebben? Religies hebben geen gezag op het terrein van de moraal zoals ze zelf zo graag denken.
Van de besproken waarden is de eerste: eerlijkheid. Daarnaast betrokkenheid bij elkaar, zorg en verantwoordelijkheid voor elkaar, solidariteit ('commitment' is niet goed te vertalen). De derde waarde is het maken van en je houden aan afspraken. De vierde waarde die Anapol uitwerkt is integriteit. De vijfde gelijkwaardigheid.
Ik vind het een heel representatieve keuze van waarden en ben het er erg mee eens dat dat de essenties zijn. Ik deel ook haar opvatting dat je een gevoel van eigenwaarde en nogal wat zelfvertrouwen moet hebben voor dit soort relaties. Bovendien vragen ze op allerlei fronten meer van mensen dan monogame relaties.
"Polyamory often means more activity, more interaction, more energy, more interests, more change, more obligations, more communication, more coordination, more time, more everything." [mijn nadruk] (101)
"Jealousy is not unique to polyamory, nor is it the only emotional challenge encountered in polyamorous relating, but it is certainly the number one difficulty for most people who venture beyond monogamy."(105)
Mooi is dat ze niet meegaat in het geklets van de evolutionaire psychologie over relaties en jaloezie (ze noemt Buss). Jaloezie is niet 'hardwired', zelfs die neurologische onderzoeken die ze eerder noemde zeggen alleen maar dat er culturele invloeden zijn die herkenbaar worden in hersenactiviteiten. Goh, schokkend. Alles wordt uiteraard zichtbaar in onze hersenactiviteiten.
"The common perception that children in poly (and non-heterosexual) families are at higher risk for sexual abuse than those in monogamous families, which appears to be completely unfounded according to Dr. Sheff, also makes people nervous about talking to her."(130)
Altijd weer duikt de vraag op of polyamoreuze relaties wel goed zijn voor de kinderen. De beeldvorming in de media is onterecht negatief. We moeten kinderen beschermen, hè. In feite is dat een defensieve stellingname. Mensen met exclusieve relaties stellen dat soort vragen, verschuilen zich achter het hebben van kinderen om hun pseudo-zekerheden veilig te stellen. Je kunt net zo goed de vraag stellen wat de invloed is van exclusieve relaties of het monogame huwelijk op de kinderen die er geboren worden en opgroeien. Als je ziet hoeveel ellende er binnen dat soort relaties bestaat, is het ook niet moeilijk te begrijpen dat ze kinderen schaden. Ik denk niet dat ze een vechtscheiding zo leuk vinden bijvoorbeeld. Maar, nee, dat gebeurt juist niet.
In de VS is er de kans dat je de voogdij over de kinderen verliest. De vooroordelen zitten namelijk net zo ingebakken bij gewone mensen als bij overheidsdienaren / bureaucraten, zeker in de USA. En natuurlijk kan het heel goed zijn dat kinderen in polyamoreuze relaties en situaties veel meer gepest worden, zoals alle kinderen van minderheidsgroepen altijd gepest worden door de zelfverzekerde dominante groep. Maar dat betekent niet dat je je maar moet conformeren aan die dominante groep, integendeel.
"One of the many paradoxes of polyamory is that while today’s polyamory movement clearly arose in the United States and while the United States gave birth to many nineteenth-century communities that enthusiastically explored nonmonogamous relationships, not to mention countless twentieth-century hippie communes, all the major openly polyamorous communities of the twenty-first century are outside the United States to the best of my knowledge. (...) Perhaps polyamory’s appeal to Americans — and Australians as well — is that in these cultures, a combination of sexual repression, boring sex, and the taboo on extramarital sex as a solution to marital monotony create an unmet need for a pragmatic, direct, egalitarian means of spicing up a marriage."(184-185)
Is dat nu waar / historisch juist, dat van het ontstaan van die beweging in de VS? Of schreeuwen ze daar harder zoals gewoonlijk? Ik heb mijn twijfels over veel van wat hier beweerd wordt. Denk aan de 60-er jaren in Europa waar ook veel communes uit voortkwamen. En zo verder. Ik vind ook die karakterisering nogal typisch: waarom wordt dat christelijke van de VS nu niet genoemd als een oorzaak van al die seksuele repressie? Het feit dat een paar dominees een polyamorie voorstonden doet daar tenslotte niets aan af. Nee, ik heb mijn twijfels bij de vergelijking van de VS en Europa hier, het is te generaliserend en te positief voor de VS waarover ze kritiekloos zegt dat vrijheid en democratie er de standaard zijn. Yeah, right. De standaard misschien, maar niet de praktijk.