Bij de elders beschreven invulling van vrijheid en verantwoordelijkheid in gebondenheid hoort ook het begrip zelfstandigheid in zijn meer filosofische betekenis.
Die betekenis heeft in grote lijnen te maken met iemands vermogen zelf keuzen te maken in zijn leven en handelen. Iemand is in die betekenis zelfstandig wanneer hij "zelf kan staan", "op zichzelf kan staan". Dat wil zeggen: dat hij niet meer geheel en al afhankelijk is van de ondersteuning en de keuzen van anderen, maar dat hij in staat is zélf in een zekere mate van vrijheid keuzen te maken en daarvoor ook verantwoordelijkheid kan dragen.
Om zelfstandig te kunnen zijn, in deze betekenis, moet iemand dus geheel en al actor kunnen zijn en zelf via rationele afwegingen keuzen kunnen maken voor doelen en middelen voor zijn handelingen. Maar wie kan dat?
Kinderen bijvoorbeeld worden vaak niet gezien als 'handelingsbekwaam', als personen dus die in staat zijn om te handelen. Maar zo simpel is dat toch ook weer niet. Mag een kind van tien jaar een operatie weigeren die haar leven zou kunnen redden? Mag een kind van twaalf een vaccinatie tegen het coronavirus gaan halen tegen de nadrukkelijke wens van de ouders in? Kinderen zijn vaak zelfstandiger dan volwassenen denken. Misschien zijn veel kinderen wel beter in staat om te handelen dan veel volwassenen van wie we zonder meer aannemen dat ze dat kunnen.
Er is nog een andere grote groep van mensen bij wie handelingsbekwaamheid een probleem is. Denk aan mensen die langdurig leven in totale instituties (de term is van socioloog Goffman) als gevangenissen, ziekenhuizen, en dergelijke waar ze als het ware geleefd worden en niet meer in staat zijn tot zelfstandig handelen.
Van de andere kant is er ook een tweede betekenis van zelfstandigheid in het handelen, namelijk zelfstandigheid in de zin van: het zelf kunnen uitvoeren van bepaalde handelingen zoals je zelf kunnen aan- en uitkleden en dergelijke.
Het merkwaardige is dat er geen directe samenhang tussen beide betekenissen van zelfstandigheid hoeft te bestaan. Het is heel goed denkbaar dat iemand bepaalde concrete handelingen niet meer zelfstandig kan uitvoeren, maar wél duidelijk een zelfstandig actor is. En evenzo is het denkbaar dat iemand zelf nauwelijks keuzen kan maken en daarvoor verantwoordelijk kan dragen, terwijl hij wél in staat is bepaalde welomschreven handelingen zelfstandig uit te voeren. Het is dus belangrijk beide betekenissen van 'zelfstandigheid' goed uit elkaar te houden.