Ik stel weliswaar dat alle mensen waarden en normen hebben, maar niet alle mensen zijn zich ook bewust van de waarden en normen die ze hebben.
Waarschijnlijker is dat mensen zich op de meeste momenten niet bewust zijn van de waarden en normen die ze in hun concrete handelingen als maatstaf hanteren. We zeggen dan: waarden en normen zijn meestal impliciet.
Dat levert praktisch nogal wat problemen op. Want hoe kan iemand dan weten welke waarden en normen een ander persoon, een groep, of een organisatie precies heeft? En er zijn heel wat situaties en omstandigheden en momenten denkbaar waar het juist erg belangrijk is om waarden en normen expliciet te weten. Denk aan de discussie over instemming waar het om relaties en intimiteit gaat. Aangezien mensen erg slecht zijn in het 'lezen' van iemands gedachten en gevoelens, is het erg belangrijk dat ze elkaar vertellen wat ze voelen of denken. Hetzelfde geldt voor waarden en normen. Instemming geven of instemming weigeren is in feite het duidelijk maken, het expliciet maken, van je waarden en normen tegenover iemand.
Expliciet worden waarden en normen dus vooral wanneer ze verwoord worden, wanneer iemand de zijne of hare uitspreekt of wanneer een groep of organisatie die waarden en normen schriftelijk heeft vastgelegd. Inderdaad vormen verwoorde waarden en normen een redelijk houvast als je er achter wilt komen wat voor waarden en normen een persoon / een groep / een organisatie heeft.
Maar ook niet meer dan dat. Kijk, en dan wordt het pas echt ingewikkeld. Individuele personen kunnen namelijk liegen over wat ze belangrijk of onbelangrijk vinden, over wat ze vinden dat gedaan of niet gedaan mag worden. Waarom doen ze dat dan? Waarom maskeren ze op die manier hun werkelijke waarden en normen? Omdat ze bang zijn voor een ander die macht over hen heeft of juist omdat ze de ander willen manipuleren zodat ze er zelf voordeel van hebben of omdat ze dronken dan wel stoned zijn of omdat ze een dilemma ervaren tussen van een kant iets dat ze willen (beroemd worden als zangeres) en van de andere kant iets wat ze niet willen (dat een beroemd persoon misbruik maakt van dat jij ook zo graag beroemd wilt worden) of omdat ze stomweg niet weten wat hun waarden en normen op een bepaald punt zijn en dat nog moeten ontdekken. Of ... of ... of ... Zelfs nadrukkelijke, expliete instemming zegt dan ook niet meer alles.
Hetzelfde kan trouwens een rol spelen in groepen of organisaties: soms wijken de waarden en normen die mensen in die groepen of organisaties in de praktijk van alledag volgen af van de waarden en normen zoals die expliciet door de groep of organisatie zijn vastgelegd. Ook dat leidt vrijwel altijd tot vervelende situaties, omdat jij je baseert op het laatste terwijl je te maken krijgt met het eerste. Hoe kon je weten wat die waarden en normen in de praktijk zijn?