De betekenis die de woorden van een taal hebben is helemaal verweven met de werkelijkheid die de taalgebruikers tegenkomen en met de wijze waarop deze taalgebruikers deze werkelijkheid interpreteren en hun ervaringen ervan ordenen.
Dat is één verklaring voor het feit dat mensen elkaar zo vaak niet begrijpen, zelfs al zijn die mensen welwillend naar elkaar en zijn ze het wél eens over de betekenis van de woorden die ze gebruiken (over de informatieve betekenis van de woorden afzonderlijk).
Iemand die opgegroeid is in een milieu met erg godsdienstige opvattingen over hoe je je kinderen moet opvoeden, zal moeilijk kunnen begrijpen hoe een socialist over opvoeding praat. Tenzij die persoon zich losmaakt van die godsdienstige opvattingen en op een andere, in dit geval socialistische, manier leert denken en praten over opvoeding. Misschien dat die persoon dan wél kan aanvoelen en begrijpen wat de socialist bedoelde te zeggen. Of dat mogelijk is is trouwens nog maar de vraag.
Met het zojuist gegeven voorbeeld wordt niet de socialistische opvoeding geprezen boven de godsdienstige, maar wordt benadrukt dat de betekenis van woorden niet losgezien kan worden van de context waarin deze woorden gebruikt worden. En dat die context voor een deel bestaat uit de interpretaties, uit de opvattingen die taalgebruikers hebben met betrekking tot de werkelijkheid waarin ze leven.
De context bestaat daarnaast ook uit de situatie waarin de woorden uitgesproken worden. Als iemand in een gebouw met airconditioning - waar dientengevolge geen raam open kan - in alle ernst zou zeggen "Zet eens een raam open!", dan begrijpen we wel de betekenis in engere zin van de afzonderlijke woorden. Maar als we weten dat er geen raam open kan, dan zullen we óf veronderstellen dat de spreker dat niet weet óf hem niet-begrijpend aankijken en vragen wat hij nu eigenlijk wil óf er van uitgaan dat hij een grapje maakt. Want in deze context, in deze situatie kan de zin niet in zijn letterlijke betekenis genomen worden. Er moet eerst aan een aantal voorwaarden voldaan zijn, waaronder dat het mogelijk moet zijn een raam open te zetten, wil het uitspreken van de zin ook letterlijk iets betekenen.
Nog een voorbeeld van hoe de betekenis van woorden gekleurd wordt door de context van opvattingen en situatie. Ik ontleen het aan een boek van Uta Quasthoff (Soziales Vorurteil und Kommunikation, p. 166).
Het zinnetje "Na, bitte - Gastarbeiter!" ("Kijk eens aan, gastarbeiders!" zou de vertaling neutraal kunnen zijn) heeft natuurlijk als je hem zo ziet ook al wel een betekenis, namelijk weer een betekenis in engere zin: we kennen zo'n beetje de betekenis van de afzonderlijke woorden. Maar uitgesproken in een bepaalde context (bijvoorbeeld in een bus waar toevallig een 'gastarbeider' met een westers meisje staat te praten, terwijl de spreker die dit zinnetje uitspreekt dat doet als autochtone werkloze tegenover een andere autochtone werkloze) en met een bepaalde intonatie en gelaatsuitdrukking (bijvoorbeeld op een verontwaardigde toon en met een kwaad gezicht). dan krijgt dat zinnetje wel meer betekenis ("Moet je maar weer eens zien, gastarbeiders!" zou je dan kunnen vertalen, bijvoorbeeld).
Tot de context behoort ook nog de syntactische structuur van de zin waarin een woord voorkomt. Daardoor gaat de betekenis van de hele zin uit boven de betekenissen van de afzonderlijke woorden. "De kat zit op een stoel" bevat dezelfde woorden als "Een stoel zit op de kat". Maar omdat die woorden anders met elkaar gecombineerd worden, wordt de betekenis van de hele zin anders.